Śmierć w rodzinie: jak rozmawiać o tym z dzieckiem

Śmierć bliskiej osoby to jedno z najtrudniejszych i najbardziej bolesnych doświadczeń, z jakimi możemy się spotkać w życiu. To również wyjątkowo trudne zadanie dla rodziców i opiekunów, którzy muszą znaleźć odpowiednie słowa, aby poinformować dziecko o tej stracie. Niestety, brak wiedzy na ten temat i strach przed wywołaniem dodatkowego cierpienia u dziecka często prowadzi do unikania rozmowy. Tymczasem właściwe i troskliwe podejście jest niezwykle istotne dla emocjonalnego zdrowia dziecka.

Jednym z głównych źródeł problemu jest brak przygotowania rodziców i opiekunów do rozmowy z dzieckiem na temat śmierci. Wielu dorosłych obawia się, że przekazanie takiej informacji może być traumatyczne dla dziecka i dlatego unikają tego trudnego zadania. Brak odpowiednich narzędzi i wiedzy może prowadzić do problemów w radzeniu sobie z żalem i emocjami u dzieci. Dlatego tak ważne jest, aby poznać najlepsze praktyki dotyczące informowania naszych pociech o śmierci bliskiej osoby.

Kiedy ktoś zwraca się do mnie o pomoc w dniu, w którym stracił bliską osobę, często prosi o wskazówki dotyczące tego, jak poinformować dziecko o śmierci. Fakt, że wielu rodziców i opiekunów w takich chwilach czuje potrzebę szukania wsparcia i odpowiedzi, podkreśla, jak ważne jest omawianie tego trudnego tematu i przygotowanie się do rozmowy, która może pomóc dziecku zrozumieć i przetworzyć swoje uczucia.

Różnice w rozumieniu śmierci w zależności od wieku

Rozumienie śmierci u dzieci ewoluuje wraz z ich rozwojem emocjonalnym i poznawczym. Poniżej przedstawiam ogólny przegląd różnic w sposobie, w jaki dzieci z różnych grup wiekowych postrzegają śmierć:

Wiek: 0-2

Przejawami doświadczania uczucia bólu i straty u tak małych dzieci mogą być głośne protesty lub wielokrotne pytania o osobę, która odeszła. W tym szczególnym czasie maluchy potrzebują przede wszystkim stabilności i rutyny, przytulania oraz uścisków. Niezwykle istotne jest konsekwentne przekazywanie informacji, że dana osoba nie wróci, aby pomóc dziecku zrozumieć trwałość tej straty.

Warto zadbać o przechowanie zdjęć, które w przyszłości mogą pomóc dzieciom w zrozumieniu historii rodziny i zachowaniu pamięci o bliskich. To ważne dziedzictwo emocjonalne, które będzie miało znaczenie w dalszym życiu.

Wiek: 2-5

Kilkulatki często myślą w sposób bardzo dosłowny, dlatego rodzice/opiekunowie powinni zwracać uwagę na używanie odpowiedniego języka. Określenia typu „zapadł długi sen” czy „odszedł” mogą wywoływać zamieszanie, ponieważ dzieci wciąż nie rozumieją nieodwracalności śmierci. Dlatego trzeba wielokrotnie podkreślać, że osoba, która zmarła, nie będzie już wracać.

Dzieci w tym wieku mają tendencję do myślenia, że ich zachowanie może mieć poważny wpływ na świat i że tym samym w jakiś sposób mogą mieć kontrolę nad życiem i śmiercią. Konieczne jest przekazanie im informacji, że ludzie umierają z różnych powodów, ale nie na skutek czegoś, co dziecko może powiedzieć czy zrobić. To trudne, ale nieodzowne wyjaśnienie, które pomaga dziecku zrozumieć, że śmierć jest nieuniknioną częścią życia i nie zależy od ich zachowań.

Wiek: 5-8

W tym okresie dzieci zazwyczaj już rozumieją, że śmierć jest nieodwracalna i nieunikniona. Często wyrażają swoje zainteresowanie tym tematem, dlatego nie należy się dziwić, kiedy zaczną zadawać różne pytania.

Chciałabym w tym miejscu zwrócić również uwagę na fakt, że dzieci w żałobie często czują się inaczej niż ich rówieśnicy. Mogą pojawić się napady złości, problemy z zasypianiem, koszmary senne i czasami mogą zachowywać się tak, jakby były na wcześniejszym etapie rozwoju, jakby zatraciły pewne nabyte umiejętności. Dlatego tak istotne jest zapewnienie im wsparcia dostosowanego do ich potrzeb, aby pomóc im przejść przez ten trudny okres. Warto też uprzedzić o sytuacji dziecka wychowawcę w przedszkolu lub szkole i sprawdzać, czy na tym polu potrzebna jest dodatkowa pomoc (dotyczy to także starszych dzieci).

Wiek: 8-12

Na tym etapie rozwoju dzieci zwykle zdają sobie sprawę z tego, że śmierć jest zjawiskiem nieodwracalnym, uniwersalnym i ma swoje źródło. To jednak nie oznacza, że rozmowa na ten temat będzie łatwiejsza. W związku z tym, że rozumieją coraz więcej, powinny mieć możliwość porozmawiania z zaufaną dorosłą osobą, aby móc wyrazić swoje uczucia i obawy. Ważne jest również udzielenie im informacji dotyczących ewentualnych zmian w życiu rodzinnym, takich jak sytuacja finansowa lub miejsce zamieszkania.

Wiek: 13-18

Nastolatki dążą do samodzielności w rozwiązywaniu problemów, a to często wiąże się z trudnościami w poszukiwaniu pomocy i wsparcia u dorosłych. Rozumieją pojęcie śmierci, ale nie zawsze mają jeszcze wystarczającą dojrzałość emocjonalną, aby skutecznie sobie z nią radzić.

W tym okresie często zdarzają się konflikty z rodzicami, ale równocześnie młodzież potrzebuje możliwości rozmowy z dorosłymi lub rówieśnikami, którzy będą w stanie zrozumieć ich uczucia. Szkoła natomiast może stanowić źródło rutyny i bezpieczeństwa, ale może też być miejscem, gdzie niektórzy młodzi ludzie czują się odizolowani, a także mają trudności w radzeniu sobie z wymaganiami, takimi jak egzaminy i prace domowe.

Młodzież potrzebuje możliwości wyboru w kwestiach dotyczących pogrzebu i przyszłych zmian w życiu rodziny. Jednocześnie nie powinna być nadmiernie obciążana zadaniami dorosłych. Nie nakładajmy dodatkowego ciężaru słowami typu „bądź silny dla swojej matki” lub „teraz jesteś głową rodziny”. Warto skupić się na umożliwieniu im przechodzenia przez proces żałoby w sposób dostosowany do ich wieku i potrzeb emocjonalnych oraz zapewnić odpowiednie wsparcie w radzeniu sobie z ewentualnymi trudnościami, które mogą się pojawić w tym okresie.

Rozmawiając o śmierci z dziećmi, niezależnie od ich wieku, istnieją pewne zasady i strategie, których warto przestrzegać:

1. Używaj prostego i zrozumiałego języka: zwłaszcza na etapie przedszkola i wczesnej edukacji szkolnej ważne jest, aby używać prostego języka, który nie wprowadza w błąd. Możemy mówić, że osoba „nie żyje” i wyjaśnić, że to oznacza, iż jej ciało przestało działać.
2. Bądź szczery, ale delikatny: dzieci potrzebują uzyskania uczciwych odpowiedzi na pytania dotyczące śmierci. Unikaj zbytniego owijania w bawełnę, ale jednocześnie zachowuj delikatność w przekazywaniu informacji.
3. Unikaj porównań do snu: Porównywanie śmierci do snu może być mylące. U niektórych dzieci pojawia się później obawa przed zasypianiem oraz potrzeba sprawdzania w nocy, co dzieje się z rodzicami. Lepiej jest wyjaśnić, że śmierć oznacza, że osoba nie żyje i nie odczuwa już niczego. Nie mówmy dziecku, że wujek „pojechał na długą wycieczkę”, bo przecież kiedyś będzie musiał z niej wrócić, a wiemy, że to się nie stanie. Można natomiast odwołać się do własnego światopoglądu i powiedzieć, np. że „wujek jest w niebie”.
4. Pozwól dziecku zadawać pytania: dzieci zawsze mają wiele pytań dotyczących śmierci. Pozwól im zadawać te pytania i staraj się na nie odpowiedzieć w sposób uczciwy i dostosowany do wieku dziecka.
5. Dostarcz informacji o ciele: dzieci często mają trudności z wyobrażeniem sobie, co dzieje się z ciałem po śmierci.
6. Wspomnienie o przeszłych doświadczeniach związanych ze stratą: jeśli dziecko miało wcześniejsze doświadczenia związane ze stratą, takie jak śmierć zwierzęcia lub innej osoby, można odnieść się do tych wspomnień, aby pomóc dziecku zrozumieć, że osoby, które umarły, nie wrócą.

Informowanie dziecka o śmierci bliskiej osoby to trudne zadanie, ale nie można go unikać. Dlatego zachęcam wszystkich rodziców i opiekunów do przemyślenia tych wskazówek i podejścia do rozmowy na ten trudny temat. Dziecko potrzebuje naszego wsparcia i zrozumienia, aby mogło skutecznie przetwarzać swoje emocje i radzić sobie z żalem.